Từ những ghi chép của bậc cao niên, xoài cát Hòa Lộc đã gieo rễ sâu tại miền đất màu mỡ từ những năm đầu thập niên 1930, khởi nguồn từ xã Hòa Lộc với hương vị thần kỳ mà không một loại xoài nào sánh kịp. Khi chín, từng quả xoài tỏa sáng với lớp vỏ vàng rực rỡ, cùng với phần thịt dày, mềm mịn, ít xơ, hương thơm nhẹ nhàng và vị ngọt mát lành đặc trưng, chinh phục mọi tâm hồn ẩm thực và trở thành món quà cao quý trong mỗi dịp lễ Tết.
Giống xoài quý có lịch sử ngót trăm năm
Được biết đến như một di sản ẩm thực, xoài cát Hòa Lộc không chỉ gắn liền với tên của xã Hòa Lộc mà còn lan tỏa khắp vùng Đồng bằng sông Cửu Long, từ Tiền Giang đến Đồng Tháp, Hậu Giang và nhiều địa phương khác, trở thành niềm tự hào và sản phẩm chủ lực của tỉnh Tiền Giang.
Đặc biệt, với sự chăm sóc và bảo tồn từ những người nông dân tâm huyết, xoài cát Hòa Lộc “chính gốc” vẫn luôn được đánh giá cao hơn cả, qua từng thời kỳ, trở thành một biểu tượng không thể thiếu của văn hóa ẩm thực địa phương. Sự nỗ lực không ngừng của cộng đồng và các HTX như HTX Xoài cát Hòa Lộc đã góp phần tạo ra một hệ sinh thái xoài bền vững, từ việc áp dụng các phương pháp canh tác an toàn, giảm thiểu thuốc hóa học đến việc đầu tư công nghệ bảo quản sau thu hoạch, nhằm nâng cao chất lượng và giá trị sản phẩm.
Với việc được bảo hộ chỉ dẫn địa lý, xoài cát Hòa Lộc không chỉ khẳng định vị thế trên thị trường nội địa mà còn mở rộng ra thế giới, vươn tới các thị trường lớn như Pháp, Mỹ, Canada, và nhiều quốc gia khác, mang hương vị độc đáo của Đồng bằng sông Cửu Long đến với bạn bè quốc tế.
Bên cạnh đó, những nỗ lực nghiên cứu và phát triển, như việc lai tạo ra giống xoài mới với vỏ dày hơn, không chỉ giúp tăng cường khả năng bảo quản và vận chuyển mà còn mở ra những hướng đi mới cho sự phát triển bền vững của xoài cát Hòa Lộc, giúp bảo tồn và phát huy giá trị của loại trái cây đặc biệt này.
Xoài cát Hòa Lộc, một biểu tượng của sự kiên trì, đổi mới và tinh thần không ngừng nâng cao giá trị sản phẩm, chứng minh rằng với sự đầu tư và quan tâm đúng mức, mỗi di sản ẩm thực đều có thể tỏa sáng và chiếm lĩnh trái tim của người tiêu dùng, không chỉ ở Việt Nam mà còn trên toàn thế giới.
Ông Nguyễn Văn Thực, người đứng đầu HTX Xoài cát Hòa Lộc tại xã Hòa Hưng, huyện Cái Bè, tỉnh Tiền Giang, chia sẻ một câu chuyện lịch sử hấp dẫn: Xoài cát Hòa Lộc đã bén rễ tại đây từ những năm 1930, theo truyền thuyết kể lại từ các bậc tiền bối. Đặc biệt, sau thời kỳ giải phóng, loại xoài này đã chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ, với nhiều vùng đất được chuyển đổi thành vườn xoài, không chỉ ở Hòa Lộc mà còn lan rộng khắp các khu vực lân cận, mở ra một kỷ nguyên mới cho loại trái cây này.
Theo dữ liệu từ UBND huyện Cái Bè, hiện nay diện tích canh tác xoài đã vươn tới hơn 2.800ha, chiếm tới 71,6% tổng diện tích canh tác, với sản lượng hàng năm vượt qua 70.000 tấn, đóng góp 73,4% vào tổng sản lượng xoài của toàn tỉnh. Xoài cát Hòa Lộc đứng hàng đầu trong danh sách các loại trái cây quan trọng, mang lại lợi thế cạnh tranh đáng kể cho Tiền Giang.
Đến năm 2009, một bước ngoặt quan trọng đã diễn ra khi Cục Sở hữu trí tuệ cấp bằng bảo hộ chỉ dẫn địa lý cho xoài cát Hòa Lộc, áp dụng cho 13 xã thuộc huyện Cái Bè, như là sự ghi nhận chính thức cho chất lượng và danh tiếng của loại xoài này.
Xã Hòa Hưng, với hơn 800ha dành riêng cho việc trồng xoài cát Hòa Lộc, trong đó có khoảng 348ha đang trong thời kỳ cho trái, cung ứng khoảng 5.000 tấn xoài cho thị trường mỗi năm. Với hai mùa thu hoạch chính trong năm, xoài cát Hòa Lộc mang lại năng suất ấn tượng với trung bình 23 tấn/ha, phản ánh rõ nét vẻ đẹp và giá trị bền vững của loại trái cây đặc trưng này trong lòng người dân Tiền Giang và xa hơn nữa.
Nhiều giải pháp bảo tồn, nâng cao chất lượng
Trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt từ nhiều loại cây trồng khác, xoài cát Hòa Lộc đang đối mặt với thách thức không nhỏ, dẫn đến nguy cơ giảm diện tích trồng trọt do chưa tận dụng hết tiềm năng vốn có. Cụ Nguyễn Văn Hải phản ánh một thực tế rằng, dù xoài mang lại hiệu quả kinh tế, việc bảo dưỡng và thu hoạch các cây lớn tuổi trở nên khó khăn, khiến một số nhà vườn chuyển sang trồng các loại cây khác như mận hay mít. Cụ Hải khuyến nghị việc kiểm soát kích thước của cây từ khi còn nhỏ để thuận tiện cho việc chăm sóc và thu hoạch.
Ông Nguyễn Văn Thực, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo vệ giá trị độc đáo của xoài cát Hòa Lộc, đồng thời nhấn mạnh cần thiết phải nâng cao chất lượng xoài để mở rộng khả năng bảo quản và tiếp cận thị trường xa hơn.
Viện Cây ăn quả miền Nam đã tiến hành lai tạo thành công giống xoài mới với lớp vỏ dày hơn, mang tên LĐ12, kết hợp giữa giống Vandyke và xoài cát Hòa Lộc. Giống mới này hứa hẹn mang lại sự phát triển vượt trội, với chất lượng quả ngọt ngào, tỷ lệ thịt cao và vỏ dày hơn, giúp cải thiện đáng kể khả năng vận chuyển xa.
Ông Thực bày tỏ sự lạc quan về giống xoài mới, giải quyết vấn đề vận chuyển xa mà không lo quả bị thâm nặng. Việc thử nghiệm và phát triển rộng rãi giống xoài mới được kỳ vọng sẽ mở ra hướng đi mới cho cộng đồng trồng xoài cát Hòa Lộc.
Năm 2021, một bước tiến quan trọng được thực hiện bởi Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Tiền Giang khi phê duyệt triển khai dự án “Công nhận vườn đầu dòng xoài cát Hòa Lộc”, dưới sự chủ trì của Trung tâm Dịch vụ nông nghiệp huyện Cái Bè. Mục tiêu là tạo lập vườn cây mẫu với 200 cây xoài cát Hòa Lộc được trồng trên diện tích 0,9ha, từ đó chọn lọc 50 cây tiêu biểu để đăng ký chứng nhận, góp phần bảo tồn và phát triển bền vững giống xoài cát Hòa Lộc.
Qua những nỗ lực này, xoài cát Hòa Lộc không chỉ khẳng định vị thế của mình trên thị trường trong nước mà còn mở ra triển vọng mới trên hành trình vươn ra thế giới, mang theo hương vị đặc trưng của miền đất Tiền Giang.
Trong vòng hơn ba năm phát triển, dự án đã thành công trong việc thiết lập một quy trình tiên tiến để nhận diện và nhân giống xoài cát Hòa Lộc, sử dụng công nghệ hiện đại như kỹ thuật điện di protein và phương pháp nhân giống từ phôi không có bản sao gen. Việc chăm sóc loại cây này tuân theo một quy trình sản xuất nghiêm ngặt, đảm bảo chất lượng cao từ những cây giống ban đầu. Kết quả của dự án hứa hẹn cung cấp khoảng 13.000 cây giống xoài cát Hòa Lộc cho các nhà vườn, hỗ trợ mục tiêu xuất khẩu và phát triển du lịch sinh thái ở địa phương.
Ông Nguyễn Văn Nha, người đứng đầu UBND huyện Cái Bè, đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc khẳng định thương hiệu và mở ra cơ hội mới cho xoài cát Hòa Lộc thông qua việc thực hiện thành công dự án “Chứng nhận vườn đầu dòng xoài cát Hòa Lộc”. Điều này không chỉ nâng cao giá trị của xoài cát Hòa Lộc trong mắt người tiêu dùng và thị trường xuất khẩu mà còn góp phần phát triển du lịch sinh thái, tạo điều kiện cho du khách khám phá và trải nghiệm vẻ đẹp cũng như hương vị đặc trưng của loại trái cây này ngay tại Tiền Giang.